„Mówono: ‚Nie można wymordować setek tysięcy ludzi’. Większość nie chciała wierzyć, że można – i nie dawała się przekonać. Dziś, jesienią 1942, już wiemy. Być może taką wiedzę przypłaca się życiem… […] Pamiętamy te grupy maszerujące bez eskorty z tobołami. Wlekli z wysiłkiem ciężkie, niepotrzebne bagaże. Zwierzęca męka Umschlagplatzu i potworna podróż mógły prowadzić tylko do śmierci. Kiedyśmy to zrozumieli wszyscy, najdotkliwszym uczuciem był wstyd za naiwność. […] Wierzyliśmy zbyt długo w ważność naszego życia” – Gustawa Jarecka, Warszawa, 15 listopada 1942