Czy czwarta książka Sally Rooney wyłamuje się ze schematów charakterystycznych dla powieści autorki? Nie. Wciąż jednak mamy do czynienia z dobrze napisaną literaturą na styku powieści obyczajowej, psychologicznej i romansu. Autorka nadal nie utraciła też zmysłu obserwacji i znakomicie oddaje zmagania bohaterów z regułami rządzącymi współczesnym światem.
„Salinger doby Snapchata” – marketingowe określenie ukute, by jak najlepiej sprzedać debiut Sally Rooney, podkreślało jeden z głównych tematów jej powieści: uchwycenie w życiu bohaterów momentu przejścia „w dorosłość”. Od premiery Rozmów z przyjaciółmi minęło niemal 7 lat, a reklamowe hasło nadal świetnie pasuje go książek irlandzkiej autorki. W tym do jej najnowszej powieści Intermezzo (ang. wyd. 2024), która właśnie ukazała się w Polsce. Pytanie, czy to dobrze?
Książka Intermezzo – Sally Rooney wciąż w dobrej formie
Urodzona w Castlebar w Irlandii Sally Rooney była kilka lat temu literackim objawieniem – co zresztą widać do dziś po wysokiej sprzedaży jej książek. Dotychczas w samej tylko Irlandii i Wielkiej Brytanii sprzedały się one w ponad 6 milionach egzemplarzy. Sława autorki nie ogranicza się jednak do Europy, o czym najdobitniej świadczy liczba recenzji w amerykańskiej prasie. W Polsce książki Rooney również nie przechodzą bez echa – wysokie pozycje na listach bestsellerów idą z parze z niezłymi recenzjami krytyków literackich. Nowa powieść autorki, Intermezzo (przeł. Jerzy Kozłowski), jak na razie spotkała się z równie dobrym przyjęciem.
Okładka ebooka Intermezzo Sally Rooney
Dwóch braci. Peter i Ivan Koubek, synowie imigranta ze Słowacji, mierzą się z żałobą po śmierci ojca. Każdy na swój sposób, bo – oprócz więzów krwi – niewiele mają ze sobą wspólnego.
Peter to odnoszący sukcesy prawnik po trzydziestce, którego życie prywatne jest w rozsypce. Poczucie pustki, nałogi, nieudane relacje z kobietami – mimo łatwości ich nawiązywania – pchają go w stronę autodestrukcji.
Ivan jest utalentowanym szachistą, jednak całkowicie wycofanym z życia. Przynajmniej z takiego, które uważane jest za sukces w wyścigu szczurów. Choć skończył studia, nie ma stałej pracy ani własnego mieszkania. Dwudziestokilkulatek jest za to uwikłany w romans ze starszą kobietą. Ale czy to źle? Tak przynajmniej sądzi Peter, spotykający się m.in. z Naomi, równie młodą co Ivan.
Obaj bracia miotają się w swoim życiu, poszukując jakiegoś celu. Czy taką dziurę można „załatać” bliskością i miłością drugiego człowieka? To jedno z pytań, które Sally Rooney stawia chyba w każdej ze swoich książek. Podobnie jak opowiada o problemach w wypowiadaniu potrzeb w cyfrowym świecie, który złapał nas de facto w komunikacyjną pułapkę. Czytając książkę Intermezzo Sally Rooney, będziecie sobie zadawać te pytania po raz kolejny (jeśli oczywiście znacie poprzednie książki pisarki).
I ta powtarzalność tematów, jest chyba jedynym zarzutem w kierunku powieści. Poza tym bowiem ebook Intermezzo czyta się świetnie, a portrety bohaterów i dialogi są jak zwykle na najwyższym poziomie.
Wracając do powieści Rozmowy z przyjaciółmi
O kruchości związków i poszukiwaniach pomysłu na siebie w rzeczywistości późnego kapitalizmu, która nie daje punktów oparcia, opowiadała już debiutancka powieść Sally Rooney, czyli Rozmowy z przyjaciółmi (Conversations with Friends, 2017, na polski przeł. Łukasz Witczak). Powieść, napisana jeszcze w trakcie studiów magisterskich z literatury amerykańskiej na Trinity College w Dublinie, zyskała duży rozgłos. Za sprawą interesującej historii miłosnej, w której znalazło się również miejsce na oddanie lęków osób wkraczających w uporządkowane i ustatkowane dorosłe życie, kompleksów, nierówności społecznych i poczucia osamotnienia. Nie zabrakło także wątku biseksualizmu, jak i w późniejszych powieściach Rooney.
Kup ebook Rozmowy z przyjaciółmi >>
Rozmowy z przyjaciółmi to historia Frances, początkującej poetki, i jej przyjaciółki (a wcześniej dziewczyny) Bobbi, na których drodze staje małżeństwo po trzydziestce. Z perspektywy studentek życie Melissy i Nicka, artystów, jest spełnieniem wielkomiejskiego snu o sukcesie. Ale i porzucenia ideałów. Fascynacja Frances starszym mężczyzną przeradza się w romans… Daleko jednak tej powieści do typowych książek o miłości, ważniejsze – i w gruncie rzeczy ciekawsze – są w niej rozważania młodej dziewczyny.
Jeszcze większe grono czytelników zapewniły Sally Rooney tytuły książki roku przyznane przez: „Guardiana”, „Sunday Timesa” czy „Daily Telegraph” oraz nominacja do International Dylan Thomas Prize.
Normalni ludzie – powieść, która sprostała oczekiwaniom
Czekać na drugą powieść Sally Rooney nie trzeba było długo. Książka Normalni ludzie (Normal People, na polski przeł. Jerzy Kozłowski) ukazała się już w 2018 roku. I była potwierdzeniem, że autorka umie „grzebać w głowach” milenialsów (nie bez powodu nazywana jest pisarką tego pokolenia), a potem przelać to wszystko na papier.
Nominacja do Nagrody Bookera, Dylan Thomas Prize oraz Women’s Prize for Fiction, nagroda Irish Book Award w kategorii „Irlandzka książka roku”, Costa Book Award oraz tytuł Książki Roku 2018 księgarni Waterstones robią wrażenie. Tak jak 25. miejsce na liście stu najlepszych książek XXI wieku według „Guardiana”.
Miejsce Sally Rooney w popkulturze jeszcze lepiej jednak pokazuje ekranizacja Normalnych ludzi – serial wyprodukowany przez BBC 3 oraz platformę Hulu cieszył się dużą oglądalnością.
O co tyle hałasu? O historię ukrywanej relacji między Marianne i Connellem. Ona, pochodząca z zamożnego domu, jest – mówiąc delikatnie – nieakceptowana w szkolnym środowisku. On, syn sprzątaczki pracującej w domu Marianne, jest z kolei postrzegany jako atrakcyjny i inteligentny. Czy tych dwoje może coś łączyć? Oczywista byłaby odpowiedź, że miłość. Łączą ich jednak także emocje – od niepewności, przez lęk, po problemy z komunikacją… Tak, jak i w pierwszej książce, więcej rozgrywa się tu w głowach bohaterów, niż w wykreowanej rzeczywistości.
Gdzie jesteś, piękny świecie pyta Sally Rooney
Trzecia książka Sally Rooney, Gdzie jesteś, piękny świecie (Beautiful World, Where Are You, 2021, przeł. Jerzy Kozłowski), także traktuje o miłości, przyjaźni i relacjach we współczesnym świecie – także tych pojmowanych szerzej, między klasami społecznymi.
Powieść jest podwójną historią miłosną. Pierwszy wątek dotyczy rozwijającej się fascynacji między pisarką Alice i pracownikiem magazynu, Feliksem. Drugi – jej przyjaciółki Eileen, która lecząc ból po rozstaniu, decyduje się na flirt z przyjacielem z dzieciństwa… Akcja powieści rozwija się powoli, ale i tak w centrum znalazły się rozterki bohaterów, którzy rozkładają na czynniki pierwsze swoje związki (także przyjacielskie) oraz mechanizmy rządzące kapitalistycznymi społeczeństwami. Jak bowiem budować relacje w świecie, który zdaje się zmierzać ku przepaści?
Kup ebook Gdzie jesteś, piękny świecie >>
Książka otrzymała Irish Book Awards, była też bestsellerem „New York Timesa” – nie dorównała jednak popularnością Normalnym ludziom.
Romanse dla milenialsów?
Podsumowując. Czy książki Sally Rooney to nowoczesna forma romansu? Tak, w pewnym sensie. Nie brak w nich emocji towarzyszących rozwijającemu się uczuciu. Jest też sporo scen erotycznych – swoją drogą bardzo dobrze napisanych. Jednak najważniejsze, jak już wspomniałam wcześniej, rozgrywa się w myślach bohaterów. Co zbliża powieści Rooney jednak bardziej w stronę powieści psychologicznej. Nie są to z pewnością książki dla pensjonarek i typowe New Adult (opisy z okładki mogłyby podsunąć taki pomysł). Poszukującym łatwej fabuły, powieści Rooney będą wydawać się mocno przegadaną literaturą. Stąd też dosyć rozbieżne oceny twórczości Irlandki, choćby na popularnym Lubimyczytac.pl…
Jak długo jeszcze pisarka może być „Salingerem doby Snapchata”? Czy pisanie o trzydziestolatkach, którzy w gruncie rzeczy wciąż są dalecy od dojrzałości, nie znudzi w którymś momencie nawet najbardziej oddanych czytelników pisarki, nawet jeśli oddaje współczesny stan rzeczy? Chyba będziemy musieli poczekać na kolejny tytuł Sally Rooney, żeby odpowiedzieć na te pytania.
Agnieszka Ogonowska