Powieść składa się z przeplatających się urywków diariuszy – pamiętników – przedstawicieli dwu pokoleń średnio zamożnej rodziny szlacheckiej Sieciechów: Wacława, wychowanka jezuitów, oddanego na dwór magnata, by wysłużył sobie jego łaskę, i Stanisława, absolwenta szkół pijarskich, światłego patrioty, żołnierza i obywatela.
Utwór mocno zakorzeniony w tradycji publicystyki i literatury stanisławowskiej przez nacisk na rolę wychowania. Wywarł też duży wpływ na rozwój polskiej powieści.