„Nazwę: «Kozacy», oznaczającą właściwie ‛zbójów’ zapisano w księgach polskich już w roku 1388. Uchodzili wtedy za mahometan. (...) W następnych stuleciach Kozacy zamienili się w rodzaj zakonu rycerskiego – bez kobiet! – słynącego ze srogiej dyscypliny.
Także chłopi, a nawet szlachcice polscy zasilali szeregi Kozaków. Dołączył do nich między innymi sławny banita Samuel Zborowski i został «hetmanem Samuchem».
Wyróżniano dwa rodzaje Kozaków – osiadłych, mieszkających na włości – i niżowych, Zaporożców, nieuznających żadnej zwierzchności poza własnym samorządem. Kozacy z wiosek często zasilali szeregi Zaporożców, szczególnie podczas wojen i buntów chłopskich.
Polacy (Lachowie), najczęściej katolicy, byli postrzegani przez prawosławną ludność ruską jako «pyszni panowie». Dorabiali się dużych, niekiedy gigantycznych majątków na Ukrainie. Wrogość do Lachów narastała od początków XVII wieku; trzeba przyznać, że Polacy odpłacali im często pięknym za nadobne. Hetman wielki Koniecpolski w uniwersale z roku 1637 pisał po buntach na Ukrainie, że «lepsza jest rzecz, żeby pokrzywa na tym miejscu rosła, aniżeli żeby się zdrajcy Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej tam mnożyli». Hetman Żółkiewski pisał, że Kozacy «to jest stek hultajstwa z różnych narodów zebrany, przywykły do łotrostwa»”.

Fragment książki