Poeta i wpływowy polityk 1. połowy XVII w. Pochodził z rodziny szlacheckiej herbu Łodzia.
Syn Piotra Opalińskiego. Razem ze swoim bratem Łukaszem Opalińskim studiował w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu (1620–25), a następnie w latach 1626–30 w Lowanium, Orleanie i Padwie. W 1634 r. poślubił Teresę Czarnkowską. Od 1637 r. piastował stanowisko wojewody poznańskiego. W 1645 r. stał na czele polskiego poselstwa do Paryża. Był wówczas wysłannikiem króla Władysława IV, w którego imieniu poślubił Ludwikę Marię Gonzagę i przywiózł królową do Polski. Brał udział w wielu sejmach i sejmikach, powodowany osobistymi ambicjami przeciwstawiał się wielokrotnie poczynaniom obozu królewskiego. Jako wojewoda poznański podpisał akt poddania się Wielkopolski królowi szwedzkiemu pod Ujściem w 1655 r.
W 1647 r. odkupił od swojego brata Łukasza miasteczko Sieraków i tam się przeprowadził. W 1650 r. otworzył pierwsze gimnazjum wraz z Janem Amosem Komeńskim.
Jako literat zasłynął przede wszystkim „Satyrami”, wydanymi po raz pierwszy w Lesznie w 1650 r. i później wielokrotnie wznawianymi. Opaliński, gruntownie wykształcony Europejczyk, znający kilka języków mecenas i koneser sztuki, a przede wszystkim wyborny poeta, stworzył arcydzieło tego gatunku. Posługiwał się elegancką i plastyczną polszczyzną. Nawiązywał do wątków neostoickich. Niezwykłym eksperymentem formalnym było użycie przez Opalińskiego wiersza białego – po raz pierwszy na taką skalę w literaturze polskiej.
Pochowany razem ze swoim ojcem w katakumbach kościoła w Sierakowie. W 1995 r. sarkofag przeniesiono do Zamku w Sierakowie.