Historyk i teoretyk literatury, wieloletni wykładowca akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1955 r. uzyskał stopień kandydata nauk humanistycznych IBL PAN, w roku następnym – tytuł profesora nadzwyczajnego, zaś profesurę zwyczajną w 1964 r. Zajmuje się historią literatury polskiej lat 1864–1939, teorią literatury, metodologią badań literackich, historią nauki o literaturze i krytyki literackiej. Mieszka w Krakowie.
Członek Polskiej Akademii Umiejętności oraz Polskiej Akademii Nauk, były dyrektor Instytutu Filologii Polskiej UJ. Wieloletni zastępca redaktora naczelnego kwartalnika „Pamiętnik Literacki” i redaktor „Polskiego Słownika Biograficznego”, redaktor serii „Biblioteka Studiów Literackich”, członek redakcji naczelnej „Obrazu Literatury Polskiej XIX i XX wieku”.
Autor monografii „Literatura pozytywizmu” (1986) oraz „Pozytywizm” (1978), dzieł z zakresu teorii literatury i metodologii literaturoznawstwa: „Główne problemy wiedzy o literaturze” (1965), „Przekroje i zbliżenia dawne i nowe” (1976), „Wymiary dzieła literackiego” (1984), „Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa” (1989), „Teoria powieści za granicą” (1995), „Polskie teorie powieści” (1998), a także dotyczących historii nauki o literaturze i krytyki literackiej „Polska nauka o literaturze” (1981), „Świadomość literatury” (1985). Współautor słownika cytatów „Skrzydlate słowa”.
Prace wybrane Henryka Markiewicza ukazały się w 6 tomach w latach 1995–98.
Jest także autorem autobiograficznej książki „Mój życiorys polonistyczny – z historią w tle” (2002), uzupełnionej wywiadem przeprowadzonym przez Barbarę Łopieńską.