Ośmioletni Marcin Borowicz trafia do szkoły elementarnej w Owczarach. Bardzo głęboko przeżywa rozstanie z rodzicami, ma też duże problemy z nauką. Po śmierci matki uczy się coraz gorzej, chociaż w gimnazjum nie powinien zaniedbywać lekcji. Jego sytuacja radykalnie się poprawia, gdy – jako jedyny z klasy – decyduje się pójść na przedstawienie rosyjskiego teatru amatorskiego. Zostaje wówczas ulubieńcem inspektora Zabielskiego. Za jego namową organizuje kółko, na którym uczniowie czytają rosyjską literaturę. Chłopiec coraz bardziej ulega rusyfikacyjnej polityce władz szkoły. Wszystko zmienia jednak lekcja języka polskiego, na której Bernard Zygier opowiada o powstaniu listopadowym...
„Syzyfowe prace” Stefana Żeromskiego to obraz życia polskich uczniów z lat 70. i 80. XIX w. Bardzo realistyczny, bo w dużej mierze oparty na wydarzeniach z biografii samego autora. Pisarz znał bowiem świetnie trudy ucznia pochodzącego z niezamożnej rodziny szlacheckiej. Powieść przedstawia jednak nie tylko rusyfikację polskiej młodzieży. Znajdziemy w niej także historię pierwszej miłości i młodzieńczej przyjaźni, opisaną charakterystycznym dla Żeromskiego plastycznym językiem.